PartyzanciAK » Przerzuty i kurierzy » Przerzuty i Kurierzy z książki Rotmistrza Budarkiewicza - AK NA PODHALU

Przerzuty i Kurierzy z książki Rotmistrza Budarkiewicza - AK NA PODHALU

PDFDrukujEmail
Spis treści
Przerzuty i Kurierzy z książki Rotmistrza Budarkiewicza - AK NA PODHALU
NA KUR. SZL.
NA KUR. SZL.
NA KUR. SZL.
NA KUR. SZL.
NA KUR. SZL.
NA KUR. SZL.
Wszystkie strony

 Powstał też, obok innych, rejon przerzutowo-łącznikowy Teresa dla kurierów, utrzymujących łączność z bazą w Budapeszcie, wiążącą władze Polski Podziemnej z rządem i sztabem Naczelnego Wodza na emigracji.
Komendantem rejonu Teresa w Nowym Targu była Maria Pajerska- Marynka /odznaczona Virtuti Militari.

    Uchodzący przez Podhale wybrali sobie ten kierunek powodując się niewątpliwie konfiguracją i pokryciem pasa granicznego, popularnością tego regionu w okresie międzywojennym oraz dużym ruchem na linii kolejowej Kraków- Zakopane. W tłumie łatwiej się było ukryć. Pierwsi uchodźcy byli poniekąd pionierami, przecierali trasy dla następnych.

  Pomyślność przedsięwzięcia była zależna od dwóch czynników: po pierwsze natrafienie na człowieka, względnie rodzinę, która godziła się udzielić uchodzącemu pomocy i chwilowego ukrycia i po drugie odszukanie przewodnika. Udzielenie pomocy uchodzącemu i prowadzenie go za granicę związane było z wielkim niebezpieczeństwem dla obu stron.
Niemcy szybko dowiedzieli się o ucieczkach z kraju na Zachód i różnymi sposobami starali się ten ruch sparaliżować, organizując placówki Gestapo w Zakopanem, Nowym Targu, Rabce, Szczawnicy, Czarnym Dunajcu. W całym kraju obowiązywała godzina policyjna, zaostrzono kontrole w pociągach i na dworcach. W Zakopanem wzmocniono patrolowanie granicy przez Grenzschutz z psami, zbierano informacje przez konfidentów. Ukraińscy nacjonaliści na usługach Gestapo, ubrani częściowo w polskie wojskowe sorty mundurowe jak bryczesy, oficerskie buty z cholewami, okazujący legitymacje oficerskie, penetrowali Podhale, Spisz, Oławę, i Podtatrze, prosili ludność o pomoc w przekroczeniu granicy, dopytywali się o przewodników. Ludność znalazła się wówczas w trudnej sytuacji. Z jednej strony chciała dopomóc uchodźcom a, z drugiej obawiała się zgubnych w następstwach prowokacji.

 

   W Nowym Targu m.in. do rodzin, które udzielały skutecznej pomocy uchodźcom, należało małżeństwo Antoni i Helena Wielkiewiczowie. Ich samotna zagroda oddalona kilometr na północ od Kokoszkowa, położona przy drodze polnej Nowy Targ – Do Klocka – Turbacz, w sam raz nadawała się na punkt przerzutowy. Pierwsi uchodźcy omijając centrum miasta przyszli do Wielkiewiczów z Turbacza w 1940 roku.

Helena Wielkiewicz wspomina:

„Przyszło do nas trzech panów i prosili o zaprowadzenie na Czerwone. W obawie na mieście przez Biały Dunajec mogą nas zatrzymać Niemcy, poprowadziłam panów późno wieczorem przez rzekę w bród. Poszliśmy do szwagra Michała Batkiewicza przydomek Piwus mieszkającego z rodziną w końcu ulicy Strzelniczej, za cmentarzem żydowskim. Szwagier panów przyjął, porozmawialiśmy razem trochę, wypili pół litra wódki i ja wróciłam ta samą droga do domu. Uchodźców za granicę wielokrotnie prowadził mój mąż i Batkiewicz. Pewnego razu przyprowadziłam do szwagra liczną grupę, było ich kilkunastu; jeden proponował mi złotą obrączkę, lecz jej nie przyjęłam. Szli, więc tak grupa za grupą, znali nasze nazwisko i prosili o pomoc, posługiwali się przy tym hasłem Kąciny na czerwonym. Z ostatniej wyprawy mąż wrócił po upływie dwóch tygodni.”

   Dnia 21 sierpnia 1940 roku Antoniego Wielkiewicza aresztowało Gestapo. Został on przewieziony kolejno do Palace w Zakopanem, poddany okrutnym badaniom a następnie do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. W okresie Bożego Narodzenia Wielkiewiczowa otrzymała z Oświęcimia telegram zawiadamiający o śmierci męża z żądaniem przekazania pocztą 5 zł na pokrycie kosztów wysyłki prochów. Pieniędzy nie wysłała.

W drugiej połowie 1943 r. w domu Wielkiewiczowej Betlejem był pośredni punkt przekazywanej z Nowego Targu żywności dla oddziału partyzanckiego Wilk, kwaterującego w ziemiankach na Czerwonym Groniu w pobliżu Turbacza. Oddziałem dowodził por. Krystyn Więckowski Zawisza. W 1944 r. przyszedł do Wielkiewiczowej nieznany mężczyzna i ostrzegł, że ma być przez Gestapo aresztowana. Oddała, więc krowę sąsiadce, po czym chatę zamknęła i z dwojgiem małych dzieci zbiegła; ukrywała się kolejno w Nowym Targu, Zakopanem i Krakowie. W czasie jej nieobecności do chaty włamali się złodzieje i wszystko wyszabrowali. Michał Batkiewicz dłuższy czas ścigany przez Gestapo ukrywał się, został aresztowany tuż przed wyzwoleniem. Zginął w Palace 21.12.1944 r.

W Nowym Targu uchodzącym za granicę w różnym czasie i okolicznościach pomocy udzielali:


- Ks. Karabula Franciszek,
- Rodzina Apostołów przy ulicy Królowej Jadwigi 19, Jadwiga Apostoł-Janiszewska, więźniarka obozu w Oświęcimiu,
- Borowicz Wawrzyniec, - zginął z rąk Gestapo,
- Cudziech Paweł, Krasińskiego 9, zginął w obozie w Oświęcimiu,
- Bursa Zofia, harcerka z Kowańca, więźniarka obozu w Oświęcimiu
- Polak Edward, Boczna Ludźmierska 15, zginął w obozie w Oświęcimiu,
- Sadowska Aleksandra, Sobieskiego 19,
- Rodzina Hudorków na Skotnicy,
- Batkiewiczowa Aniela z Kowańca 130, zatrudniona jako kucharka w schronisku na Turbaczu, więźniarka obozu w Oświęcimiu i jej córka Michalina Szczygieł. Przez jej dom przewinęło się około setki uchodźców,
- Rodzina Drużbackich z Kowańca,
- Rodzina Chmurów, ul. Krasińskiego,
- Dworska Maria,
- Jarząbek Stanisław z Marchwianej Góry, zginął w obozie koncentracyjnym.
- Krzystyniakowie Anna i Aleksander – trasa przerzutów Karczma.
Aleksander Krzystaniak Szarotka późniejszy partyzant bat. 1 PSP- AK poległ 25.09.1944 r. na Lubaniu.

   Przerzuty przez granicę przeprowadzali bracia Józef i Alfred Alf Pintscherowie.
   Przerzuty zorganizowane z przewodnikami i samodzielne przekraczanie granicy polsko – słowackiej odbywało się na całej jej długości.

   W Szczawnicy istniała grupa zorganizowanych przewodników, w Krościenku punktem przerzutowym był dom Marii Zachwiejowej, w Waksmundzie prowadził uchodzących Józef Ligędza.

  Fala uchodźców obieła także Nowotarżan, uchodziła z większa młodzież licealna. Przekroczyli granicę i szczęśliwie przedostali się na Zachód, zasilili szeregi Armii Polskiej:
1. Batkiewicz Andrzej
2. Bryniarski Zbigniew
3. Borowicz Stanisław
4. Habura Jan, pilot, zginął nad Kanałem La Manche
5. Guzik Eugeniusz
6. Guzik Tadeusz
7. Klimczyński Jerzy
8. Kwit Stanisław – poległ pod Monte Cassino
9. Koszyca Kazimierz
10. Mroczak Stanisław
11. Sowiński Stanisław

   Uchodziły także i dziewczęta. Przeszła granicę Pomorska, lecz z drogi zawróciła z przewodnikiem Batkiewiczem. Została później aresztowana przez Gestapo i osadzona w Oświęcimiu. Do domu wróciła po wojnie.

   Uchodźców-, którym szczęście nie dopisało – los był przesądzony. Pochwyceni w pasie granicznym lub w czasie przekraczania granicy, ginęli z rąk Gestapo lub byli odsyłani do obozów koncentracyjnych. Do takich niewątpliwie należeli niektórzy osadzeni w latach 1939 – 1941 w areszcie sądu Grodzkiego w Czarnym Dunajcu do dyspozycji Gestapo.
    Załączony wykaz sporządzony potajemnie przez klucznika aresztu Bartłomieja Bularza, późniejszej ofiary Oświęcimia, zawiera m.in. nazwisko podchorążego z Białegostoku, nauczyciela ze Śląska, studenta z Hrubieszowa, lekarza z Sosnowca. Cel ich przybycia nad granicę z zamiarem jej przekroczenia nie budził wątpliwości. Otwierający wykaz Eugeniusz Żeglicki z Zakopanego, st. Sierżant 3 pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku, podczas kampanii wrześniowej dostał się do niewoli, z której zbiegł razem z pasierbem Wilhelmem Błachutem, kapralem 21 pułku artylerii lekkiej ( na wykazie figuruje pod nr 6). Dotarli do Zakopanego i tam przez pewien czas ukrywali się, postanowili przedostać się na Węgry. Dołączył do nich trzeci uchodźca por. Lichnowski, a przeprowadzić przez granicę podjął się Skwarek z Witowa. Po przekroczeniu granicy, we wsi Sucha Hora natknęli się na słowacki patrol, zostali aresztowani i oddani straży granicznej, która z kolei przekazała ich w ręce Gestapo.
    Dnia 16 stycznia 1940 roku Żeglicki, Błachut, Lichnowski i Skwarek zostali z aresztu w Czarnym Dunajcu przewiezieni samochodem ciężarowym na cmentarz i tam rozstrzelani.
Wykaz aresztowanych a przebywających w areszcie Sądu Grodzkiego w Czarnym Dunajcu do dyspozycji Gestapo w Czarnym Dunajcu, który otrzymałem od Emilii Walickiej – Sekretarki Sądu Grodzkiego w Czarnym Dunajcu.

                                 Czarny Dunajec, dnia 1.10.1971 r.
    Łaś Antoni ps. Dudek
    Zam. Czarny Dunajec, ul. Kamieniec Dolny 29
1. Żeglicki Eugeniusz 13.12.1939 16.01.1940
    podoficer zawodowy
2. Pabian Józef 16.01.1940
3. Miętus Anna 16.01.1940
    Ciche
4. Obrochta Danuta
    Witów
5. Styk Antoni 23.12.1939 16.01.1940
    s. Antoniego i Julii
    Warszawa ul.Asfaltowa
6. Blachut Wilhelm 23.12.1939 16.01.1940
    syn Żegliskiego
    Bielsko
7. Foltas Albin 23.12.1939 16.01.1940
8. Czernek Wojciech 16.01.1940 8.02.1940
    Oświęcim Urząd Pocztowy
9. Starzyński Sławomir 18.01.1940 20.01.1940
    lekarz, Sosnowiec
10. Wojciechowski Stanisław 18.01.1940 20.01.1940
     adwokat
11. Możyn Leon 26.01.1940 18.03.1940
      urzędnik ze Szczygłowa
     Zakopane
12. Machej Jan 11.02.1940 3.04.1940
      s. Jana i Marii
     Kraków, Sołtyka 3
13. Czaja Franciszek 11.02.1940 3.04.1940
      s. Piotra i Franciszki
      Kraków, Kobierzyńska nr 144
14. Zaczyński Władysław 11.02.1940 3.04.1940
      s. Wład i Fran.
      Kraków, ul. Juliusza Lea
15. Pisz Józef 11.02.1940 3.04.1940
      s. Franc. I Tekli ur. 19.02.1921
      Kraków, Parkowa 11
16. Nowak Stanisław 14.02.1940 14.03.1940
      s. Michała i Anny ur. 21.05.1912
17. Chudy Wojciech 14.02.1940 14.03.1940
      s. Józefa i Fran. ur. 9.04.1903
      Kraków, Pradnicka 76
18. Chudy Włodzimierz 14.02.1940 14.03.1940
      brat Wojciecha krawiec
19. Figiel Ludwik 14.02.1940 14.03.1940
      s. Wojciecha i Wiktoriiur. 9.01.1917 r.
      intloligator
20. Zygmunt Gołąb 1.03.1940 11.03.1940
      s. Jana ,Antoniny ur. 9.06.1920, student
      Hrubieszów, Narutowicza 5
21. Witold Mojsiejewicz 1.03.1940 14.03.1940
      s. Stanisława i Jadwigi , student
      Zamość ul. Przemysłowa 2
22. Zbigniew Palaszek 2.03.1940 3.04.1940
      s. Romana i Janiny ur. 22.03.1921
      Kraków ul. Czarodziejska
23. Mieczysław Jakubowski 2.03.1940 3.04.1940
     ur. 14.06.1921 tokarz
     Kraków, Czarodziejska nr. 163
24. Zbigniew Kłosowski 2.03.1940 3.04.1940
      s. Władysława i Wandy ur. 6.05.1922 Kraków
      ul. Czarodziejska nr. 13
25. Stanisław Palus 2.03.1940 3.04.1940
     s. Stanisława ur. 21.11.1919 kaflarz
     Kraków, Czarodziejska 54
26. Józef Arutkas 13.03.1940 3.04.1940
     s. Antoniego i Marii ur. 19.03.1913 oficer
     Górne Rudniki, p. Wiluń
27. Antoni Hajwarz 13.03.1940 3.04.1940
      s. Wawrzyńca i Zofii ur. 23.01.1912
      Jakubowo pow. Czarnków
28. Alojzy Garz 19.03.1940 3.04.1940
     (student) ur. 4.09.1919 (agronom)
     Szczygłowice pow Rybik
29. Albin Kielar 23.03.1940 11.04.1940
     s. Rajmunda i Franciszki
     Zawoja 1058
30. Franciszek Karina 23.03.1940 11.04.1940
      s. Piotra i Marii
      Zawoja ur. 4.12.1900
31. Żygmunt Dąbkowski 27.03.1940 11.04.1940
      s. Szczepana i Franciszki podchorążak
     Białystok, Piłsudskiego 12
32. Mikołaj Grenszyn 28.03.1940 19.04.1940
      ur. 6.01.1908
      Warszawa, Przemysłowa
33. Antoni Krzyszkowski 28.03.1940 19.04.1940
      s. Stanisława i Marii ur. 17.02.1916
      rzeźnik, P. Radzymin
34. Rozalia Bogdan 29.03.1940 3.04.1940
      lat 43 Zawoja
35. Andrzej Kobiela 29.03.1940 3.04.1940
      Zawoja lat 51
36. Zbigniew Tabaczek 30.03.1940 30.04.1940
     s. Antoniego i Lucyny
     Rabka
37. Józef Janik 30.03.1940 30.04.1940
     s. Michała i Jadwigi
     Rabka
38. Kazimierz Sosenko 30.03.1940 30.04.1940
     Rabka
39. Franciszek Kowalik 2.04.1940 19.04.1940
      syn Andrzeja ur. 4.10.1920
      zam. Giembarzów, p. Radom
40. Stanisław Kapkowicz 10.04.1940 23.04.1940
      s. Franciszka i Marii
      student, Zakopane
41. Franciszek Śmierzek 10.04.1940 23.04.1940
      student, Zakopane
42. Czesław Piontek 23.04.1940 15.07.1940
      s. Piotra i Heleny ur. 9.09.1911 Skarżysko
      Kamienna p. Kielce
43. Tadeusz Krawczyk 23.04.1940 15.07.1940
      s. Józefa i Bronisławy ur. 22.06.1920 Skarżysko
      Kamienna Kielce
44. Konrad Duda 1.05.1940 21.05.1940
     Czułów pow. Pszczyna G. Śląsk
45. Duda Stanisław 1.05.1940 21.05.1940
     Czułów p. Pszczyna
46. Zygmunt Pociecha 1.05.1940 21.05.1940
     s. Franciszka i Alicji ur. 13.04.1924
     student, Bielsko
47. Łukasz Sawczuk 4.05.1940 21.05.1940
     s. Łukasza i Anny nauczyciel szkolny
     G. Śląsk
48. Konrad Tyranowski 4.05.1940 21.05.1940
      aplikant sędziowskiur. 12.11.1912
     Września, ul. Witkowska 8
49. Kremski Kazimierz 4.05.1940 21.05.1940
     student s. Floriana i Zofii
     Stanisławów, Rynek 34
50. Szczęsny Radomski 4.05.1940 21.05.1940
      s. Stanisława i Genowefy
      ur. 15.12.1918, Poznań
51. Bolesław Górecki 4.05.1940 21.05.1940
      s. Jana i Józefy, absolwent
      ur. 29.12.1919, Leszno
52. Mieczysław Załęski 17.05.1940 13.06.1940
      s. Jana i Zofii uczeń gimn.Ur. 3.05.1923 r.
      Poddębie p. Tęczyn
53. Ryszard Załęski 17.05.1940 13.06.1940
     s. Jana i Zofii
     uczeń gimn. Ur. 3.05.1923 Poddębie
     p.Tęczyn
54. Józef Niesatki 23.05.1940 13.06.1940
      s. Wojciecha i Wiktorii ur. 5.02.1916
      Romanowice od Biała
55. Jozef Warchoł 23.05.1940 13.06.1940
     s. Jana i Tekli ur. 5.01.1920
     Romanowice od Biała, ślusarz
56. Władysław Habas 23.05.1940 13.06.1940
     s. Franciszka i Tekli robotnik, ur. 23.05.1914
     Romanowice od Biała
57. Józef Habas 23.05.1940 13.06.1940
    brat Władyslawa szofer
    Romanowice od Biała
58. Konstanty Kamieński 23.05.1940 13.06.1940
     s. Antoniego i Marii szofer ur. 16.09.1920
     Romanowice od Biała
59. Eugeniusz Hajda 27.06.1940 15.07.1940
      notarusz ur. 17.10.1889
      Tarnów
60. Władysław Swidek 27.06.1940 15.07.1940
      Maków Podhalański
61. Marian Studnicki 3.07.1940 26.08.1940
     s. Karola i Antoniny ur. 14.09.1907
     rzeźnik
62. Bolesław Nowak 3.08.1940 26.08.1940
      adwokat
      Czarny Dunajec
63. Wacław Gisman 7.08.1940 26.08.1940
      s. Edwarda i Heleny ul. 6.02.1906
      Maków Podhalański
64. Józef Zeglin 7.08.1940 26.08.1940
      lekarz Maków Podhalański
65. Stanisław Glatman 7.08.1940 26.08.1940
     s. Eugeniusza i Józefy student
     Maków Podh.
66. Bania Emil 22.08.1940 12.09.1940
      aplikant Maków Podhalański
67. Władysław Karcz 22.08.1940 26.09
     Spytkowice
68. Stanisław Galas 27.02.1940 9.04.1941
      s. Stanisława i Anieli
      Kraków
69. Krzysztof Miller 1.05.1941
      s. Jana i Heleny tech. Bud.
      Ur. 2.03.1914 Warszawa
      Ul. Raszyńska 58 m 11
70. Zbigniew Bogacki 1.05.1940
     s. Ignacego i Janiny
     Warszawa
     Bernerowo ul. P. O. W. 40


     Na przełomie lat 1930/40 przez Podhale, Spisz i Orawę uchodzili na Zachód ochotnicy do Armii Polskiej, formowanej przez Gen. Sikorskiego we Francji. Ruch początkowo żywiołowy a później zorganizowany odbywał się także na trasie przerzutowej Turbacz.

       Pierwszymi osobami, które udzieliły pomocy uchodźcom, były Aniela Batkiewicz i jej córka Michalina Szczygieł, prowadzące schronisko jeszcze przed wojną na własny rachunek, rozliczały się z PTTK. Należała do personelu także jako pomoc kuchenna Albina Białoń z Obidowej, bratanica Batkiewiczowej. Schronisko miało połączenie telefoniczne z centralą na poczcie w Nowym Targu, do lini był podłączony aparat zainstalowany w domu Batkiewiczów na Kowańcu. Formę organizacyjną na trasie Turbacz nadali dwaj starsi oficerowie i por. Dunin Borkowski Zygmunt, którzy przybyli do schroniska; współdziałał z nimi Radosiński.



 

© 2008 Partyzanci AK

Poprawny? XHTML i CSS.